Θα περίμενε κανείς ότι μετά την τρομερή ανάπτυξη που έχει σε όλους τους τομείς τα τελευταία χρόνια η Κίνα, που σημαίνει και αύξηση του μορφωτικού επιπέδου του λαού, να παρατηρηθεί έστω και μία μικρή υποχώρηση της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής. Εντούτοις αυτό δεν συμβαίνει, παρόλο που σύμφωνα με μελέτη που έκανε το World Economy το περασμένο έτος αποφοίτησαν 4,6 εκατομμύρια από τα πανεπιστήμιά της, ηλεκτρολόγοι, μηχανικοί και μαθηματικοί, ενώ στην Αμερική 550.000. Μάλιστα σε αναλογία το μισό, αν λάβει κανείς υπόψη τους πληθυσμούς των δύο χωρών, δηλαδή η Κίνα κατά μέσο όρο βγάζει διπλάσιο αριθμό επιστημόνων από την Αμερική. Ακόμα το κινεζικό μοντέλο γλύτωσε από τη φτώχεια εκατομμύρια ανθρώπους σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, κάτι που δεν συνέβη ποτέ στην ανθρωπότητα, δηλαδή κομμουνιστικό κράτος να έχει πατερναλιστική και συνάμα ελεύθερη οικονομία και να ευημερεί.
Η παραδοσιακή κινεζική ιατρική (TCM) για περισσότερα από 2.500 χρόνια αποτελεί ένα πλήρες ιατρικό σύστημα, με δικούς του διαγνωστικούς κανόνες και θεραπευτικές τεχνικές, ψυχοσωματικές πρακτικές, όπως τον βελονισμό, το Taichi,το Qi Gong,μασάζ (tui na), άσκηση (qigong), διαιτητικές θεραπείες και πρακτικές που προσομοιάζουν με τις γνωστές στην Ελλάδα βεντούζες, γίνονται όμως με συγκεκριμένη μεθοδολογία (moxibustion). Η παραδοσιακή κινεζική ιατρική έχει επηρεάσει τα παραδοσιακά ιατρικά συστήματα σε όλες τις χώρες της Ανατολικής και της Νότιας Ασίας και γίνεται όλο και πιο δημοφιλής παγκοσμίως (όπου αναγνωρίζεται κυρίως ως εναλλακτική ιατρική).
Μία από τις βασικές αρχές της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής είναι ότι «η ζωτική ενέργεια του σώματος (chi ή qi) κυκλοφορεί μέσω καναλιών, που ονομάζονται μεσημβρινοί, οι οποίοι διαθέτουν παρακλάδια που τους συνδέουν με όλα τα ζωτικά όργανα και λειτουργίες». Έννοιες του σώματος και των ασθενειών που χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική αντικατοπτρίζουν την αρχαία προέλευσή της και την έμφαση που δίνει στις δυναμικές διεργασίες πάνω στην υλική δομή, παρόμοια με ορισμένες ευρωπαϊκές θεωρίες. Όπως κάθε εναλλακτική μορφή πρακτικής και θεραπείας, έτσι και η παραδοσιακή κινεζική ιατρική διαφέρει από τη δυτική ιατρική διότι πίσω από αυτή κρύβεται κάποια φιλοσοφία, η θεώρηση του ανθρώπου όχι ως ενός αυτοτελούς μηχανισμού, αλλά ως αδιαχώριστου μέλους ενός απέραντου συστήματος, του Σύμπαντος.
Η επιστημονική έρευνα δεν έχει βρει αποδείξεις για παραδοσιακές κινεζικές έννοιες όπως το Τσι, οι μεσημβρινοί και ο βελονισμός. Η θεωρία και η πρακτική της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής δεν βασίζονται σε επιστημονικές γνώσεις και υπάρχει διαφωνία μεταξύ των επαγγελματιών της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής σχετικά με τη διάγνωση και τη θεραπεία που πρέπει να χρησιμοποιείται για κάθε συγκεκριμένο ασθενή.
Η αποτελεσματικότητα της κινεζικής βοτανοθεραπείας έχει ερευνηθεί και τεκμηριωθεί ελάχιστα. Υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με ορισμένα πιθανώς τοξικά φυτά, μέρη ζώων και ορυκτά κινεζικά φάρμακα. Υπάρχουν επίσης ανησυχίες σχετικά με το παράνομο εμπόριο και τη μεταφορά απειλούμενων ειδών, συμπεριλαμβανομένων των ρινόκερων και των τίγρεων, καθώς και την υγιή μεταχείριση των ζώων που εκτρέφονται ειδικά γι᾽ αυτόν τον σκοπό, συμπεριλαμβανομένων των αρκούδων.
Μια επαναξιολόγηση της έρευνας κόστους-αποτελεσματικότητας για την παραδοσιακή κινεζική ιατρική διαπίστωσε ότι οι μελέτες είχαν χαμηλά επίπεδα αποδεικτικών στοιχείων. Φαρμακευτική έρευνα έχει διερευνήσει τη δυνατότητα δημιουργίας νέων φαρμάκων από παραδοσιακές θεραπείες, με ελάχιστα επιτυχημένα αποτελέσματα.
Ένα άρθρο σχετικό με τη φύση χαρακτήρισε την παραδοσιακή κινεζική ιατρική γεμάτη με «ψευδοεπιστήμες» και επεσήμανε ότι ο πιο προφανής λόγος για τον οποίο δεν έχει αποδώσει είναι ότι η πλειονότητα των θεραπειών της δεν έχουν λογικό μηχανισμό δράσης. Οι υποστηρικτές της αντιτείνουν ότι η έρευνα έχει μέχρι στιγμής χάσει βασικά χαρακτηριστικά της τέχνης της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής, όπως οι άγνωστες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων συστατικών και τα περίπλοκα διαδραστικά βιολογικά συστήματα.
Οι ρίζες της κινεζικής ιατρικής χάνονται στην προϊστορική περίοδο της Κίνας και οι αρχές της περιγράφονται σε κείμενα όπως «Η εσωτερική αρχή του Κίτρινου Αυτοκράτορα» και η «Διατριβή για τις Cold Damage», καθώς και σε κοσμολογικές αντιλήψεις όπως η ισορροπία ανάμεσα στο Υin και το Yang και οι πέντε φάσεις. Η εν λόγω θεραπευτική μέθοδος δίνει μικρή σημασία στις ανατομικές δομές του σώματος και ασχολείται κυρίως με την αναγνώριση των λειτουργικών ενοτήτων (οι οποίες ρυθμίζουν την πέψη, η αναπνοή, η γήρανση κ.λπ.). Η υγεία γίνεται αντιληπτή ως αρμονική αλληλεπίδραση αυτών των ενοτήτων με τον έξω κόσμο, η ασθένεια ερμηνεύεται ως μια δυσαρμονία στην αλληλεπίδραση και η διάγνωση συνίσταται στην ανίχνευση συμπτωμάτων μιας υποκείμενης δυσαρμονίας, κυρίως με την ψηλάφηση του σφυγμού, την επιθεώρηση της γλώσσας, των ματιών, του δέρματος κ.ά. με σκοπό τον εντοπισμό και την διάγνωση των ανισορροπιών του οργανισμού.
Στη δεκαετία του 1950, η κινεζική κυβέρνηση προώθησε για πολιτικούς λόγους μια συστηματοποιημένη μορφή παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής.
Σε μια τόσο μεγάλη χώρα, οι Δυτικοί γιατροί ήταν λίγοι και απείχαν πολύ μεταξύ τους, ενώ οι παραδοσιακοί θεραπευτές ήταν σε αφθονία. Έτσι η κυβέρνηση συγχώνευσε αυτούς τους δύο κόσμους. Σύμφωνα με τον συγγραφέα James Palmer, «ήταν η κομμουνιστική κυβέρνηση που επινόησε τον όρο Παραδοσιακή Κινεζική Ιατρική».
Σχετικά με την κινεζική ιατρική έχω κάποιες προσωπικές εμπειρίες. Η πρώτη είναι όταν πήγα στην Κίνα με τη γυναίκα μου και ένα άλλο φιλικό ζευγάρι την εποχή του Μάο. Μόλις τελειώσαμε με τον έλεγχο διαβατηρίων, έπρεπε να περάσουμε υποχρεωτικά από ένα μεγάλο ιατρείο, ένα χώρο όπου υπήρχαν πολλοί γιατροί παραδοσιακής ιατρικής που μας πρότειναν να μας εξετάσουν. Εγώ όντας φιλομαθής και περίεργος, και έχοντας πάντα στο μυαλό μου να συλλέξω πληροφορίες για να γράψω, και ο φίλος μου λόγω πεποιθήσεων ―είναι vegetarian, υπέρ της ομοιοπαθητικής και εναντίον των φαρμάκων― και οι δύο, λοιπόν, πρόθυμοι για διαφορετικούς λογούς δεχθήκαμε να εξετασθούμε. Μου πήραν τον σφυγμό, κοίταξαν τη γλώσσα μου, τα πόδια, το σώμα γενικά και μου είπαν ότι έχω υπέρταση αλλά απ᾽ ό,τι θυμάμαι χωρίς να είναι απολύτως σίγουροι. Στον φίλο μου που τον ταλαιπωρούσαν διάφορες αλλεργίες είπαν κάτι αόριστο. Εν συνεχεία, συζητήσεως γενομένης, μας φόρτωσαν με ένα κάρο φάρμακα ακόμα και για το Yang! Θυμάμαι ότι ο γιατρός μάς κοιτούσε στα μάτια χαμογελώντας. Ο φίλος μου αγόρασε φάρμακα για όλη του τη ζωή. Εγώ πήρα λιγότερα αλλά και οι δύο τα χρυσοπληρώσαμε. Σημειωτέον ότι ο Μάο προωθούσε πολύ την παραδοσιακή κινεζική ιατρική για εθνικούς λόγους ακόμα και για λόγους αντίθεσης προς τη Δύση. Μόλις επιστρέψαμε στην Ελλάδα ο φίλος μου ήταν έτοιμος να ξεκινήσει τα κινεζικά φάρμακα. Με τα πολλά τον έπεισα ρωτήσουμε πρώτα έναν κοινό φίλο μας πολύ καλό παθολόγο. Ο γιατρός ήταν ανένδοτος, μας είπε «προς Θεού μην πάρετε τίποτα». Ήξερε για την παραδοσιακή κινεζική ιατρική, είπε ότι αυτά δεν είναι για μας και επέμεινε να μη διακόψουμε τα φάρμακα που παίρναμε ήδη, δοθέντος ότι αυτοί στην Κίνα ρώτησαν αν παίρνω φάρμακα και μου είπαν ξέχασέ τα αυτά, θα αρχίσεις τα καινούργια. Έτσι τα φάρμακα τα κρατήσαμε για σουβενίρ μαζί με το μεγάλο φέσι που μας έβαλαν. Οφείλω να ομολογήσω και τη μουρμούρα των γυναικών μας, το Yin μας, ότι είμαστε βλάκες και ότι δεν έπρεπε να πάρουμε τίποτα και χαράμι τα λεφτά, και ... και... και..., αλλά το Yang μας δεν άκουσε.
Επίσης μία άλλη εμπειρία είχα με ένα Δανό συνεργάτη, που ταξίδευε πολύ συχνά στην Κίνα και κάνα δυο φορές πήγαμε και μαζί. Αυτός, λοιπόν, έπασχε από σοβαρής μορφής διαβήτη. Του είπαν στην Κίνα «ξέχασε τα φάρμακα που παίρνεις, θα πάρεις αυτό το φάρμακο». Και του έδωσαν κάτι μαύρα χαπάκια, που τα διαφήμιζε κιόλας, τα οποία έμοιαζαν σαν κόκκοι άτριφτου πιπεριού. Επειδή ήταν καλοφαγάς και καλοπερασάκιας, ευρύχωρος αλά Λαζόπουλο, βρήκε τη λύση, έτρωγε ό,τι να ᾽ναι και το γλεντούσε. Ίσως για κανένα χρόνο. Όταν μετά το καλοκαίρι επέστρεψα από τις διακοπές, τον αναζήτησα και έμαθα ότι απεδήμησε εις Κύριον… Μου είπαν μάλιστα ότι είχαν καταστραφεί κάποια όργανά του. Ως γνωστόν ο διαβήτης αν δεν τον κοντρολάρεις κάνει μεγάλη ζημιά.
Κάποια φορά είχα πάει σε ένα δικαστήριο στη Λάρισα για μία σοβαρή υπόθεση. Επειδή τις σοβαρές υποθέσεις τις εξετάζουν στο τέλος παρακολούθησα τη δίκη ενός ομοιοπαθητικού γιατρού που κατηγορούνταν για τον εξ αμελείας θάνατο μιας 30χρονης κοπέλας, που οι συνήγοροί της ισχυρίζονταν ότι της συνέστησε να διακόψει τα φάρμακα της θεραπείας της και πέθανε. Μάρτυρες κατηγορίας ήταν καθηγητές πανεπιστημίου που υποστήριζαν ότι το φάρμακο που έπαιρνε ήταν ζωτικής σημασίας και δεν έπρεπε να το διακόψει. Είχαν πολύ σοβαρά επιχειρήματα που με έπεισαν. Μάλιστα τα μετέφερα και στον φίλο μου, τον θιασώτη της ομοιοπαθητικής. Απέδειξαν ότι είναι γελοία αυτά τα οποία υποστηρίζουν, σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν σχέση με την πίστη και την αυθυποβολή, κάτι σαν την περίπτωση του placebo.
Η αυξανόμενη ευημερία της Κίνας έδωσε ώθηση στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική, που φαίνεται να αναγεννάται ενισχυμένη από την κυβερνητική χρηματοδότηση, καθώς το Πεκίνο επιδιώκει να ενισχύσει με ήπιους τρόπους την παγκόσμια εξουσία του. Μάλιστα οι Κινέζοι σκοπεύουν να προωθήσουν την ιατρική τους κατά μήκος της προτεινόμενης εμπορικής διαδρομής "One Belt, One Road" του Xi Jinping, που θα περάσει από πολλά κράτη μέχρι την Ευρώπη.
Ωστόσο, οι οικολόγοι προειδοποιούν ότι η αναζωπύρωση της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής έχει δημιουργήσει πολλά παράνομα γιατροσόφια, τα οποία, με τη σειρά τους, συνδέονται με την αύξηση της παράνομης διακίνησης άγριων ζώων - ένα κακόβουλο παγκόσμιο εμπόριο που, σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, έχει τζίρο δεκαεννιά δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Τα θηλαστικά που διακινούνται περισσότερο επί του παρόντος είναι ένα είδος μυρμηγκοφάγου, τα πανγκολίν. Εκτιμάται ότι ένα εκατομμύριο από τα πλάσματα αυτά έχουν απομακρυνθεί από την άγρια φύση της Ασίας και της Αφρικής, για κατανάλωση σχεδόν αποκλειστικά στην Κίνα, όπου πολλοί πιστεύουν ότι τα λέπια τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη θεραπεία πολλών ασθενειών, από τη ρευματοειδή αρθρίτιδα έως τη φλεγμονή. Έχουν κυκλοφορήσει επίσης πολλά σκευάσματα, όπως κονσέρβες σκόνης με χολή αρκούδας κ.ά. Κατά τη δεκαετία του 1980, οι ρινόκεροι βρίσκονταν στο χείλος της εξαφάνισης, καθώς οι λαθροθήρες τους σκότωναν για τα κέρατά τους. Ευτυχώς, μετά από δημόσια κατακραυγή, ο ρινόκερος αφαιρέθηκε από τα φαρμακευτικά σκευάσματα της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής. Τώρα όμως δυστυχώς με την άνοδο της Κίνας διατίθεται πάλι σε υψηλές τιμές το κέρατο του ρινόκερου. Μια πρόσφατη τάση υπήρξε για τα βράγχια του σαλαχιού μάντα - τα λεπτά νήματα που τα μαγευτικά αυτά πλάσματα χρησιμοποιούν για να φιλτράρουν την τροφή τους από το θαλασσινό νερό. Στη νότια επαρχία της Κίνας Γκουανγκντόνγκ, μπορούν να φτάσουν τα 500 δολάρια ανά κιλό. Αλλά τα σαλάχια μάντα αναπαράγονται δύσκολα και είναι και αυτά υπό αφανισμό αν δεν παρθούν γρήγορα μέτρα.
Στην Βιρμανία, στο Mong La, “ανθεί” το παράνομο εμπόριο άγριων ζώων, καθώς υπάρχει επίμονη ζήτηση για προϊόντα που προέρχονται από τίγρεις (οστά, νύχια, μουστάκια, πέος), που υποτίθεται ότι έχουν αξία ως φάρμακα. Είναι εντυπωσιακό αυτό που γίνεται με το εμπόριο του μορίου των ζώων. Η ποικιλία σχημάτων και μεγεθών είναι εντυπωσιακή. Το μόριο ενός ταύρου είναι εξήντα εκατοστά και σχεδόν ημιδιαφανές, του ελαφιού έχει μια κρεμώδη, ροζ απόχρωση, το πέος του φιδιού είναι σε σχήμα Υ, μοιάζει με ένα διχαλωτό κλαδί. «Το μόριο του φιδιού έχει γίνει πιο δημοφιλές στην Κίνα από τότε που έληξε η πολιτική του ενός παιδιού», λέει ο Ζανγκ Γιαγκ διευθυντής της αλυσίδας εστιατορίων Guo Lizhuang. «Πολλοί άνθρωποι το ζητούν τώρα επειδή θέλουν ένα δεύτερο παιδί». Η αλυσίδα Guo Lizhuang διαθέτει 19 καταστήματα σε ολόκληρη την Κίνα και η λίστα αναμονής για να βρει κανείς τραπέζι φτάνει τις 2 εβδομάδες! Το διάσημο εστιατόριο απέκτησε την παγκόσμια φήμη του για ένα λόγο: σερβίρει το μόριο κάθε ζώου που μπορεί ο σεφ να εξασφαλίσει για την κουζίνα του. Οι αρσενικοί θαμώνες μέσης ηλικίας συνήθως καταφθάνουν με αρκετές εκατοντάδες δολάρια για πιάτα που πιστεύουν ότι θα αποκαταστήσουν την αρσενική ή τη Yang ενέργειά τους, καθώς, σύμφωνα με τον αρχαίο κινεζικό μύθο, όποιος άνδρας τρώει πέος ζώου δυναμώνει ο ίδιος. Όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του Guolizhuang τα πέη–εδέσματα σερβίρονται πολλές φορές κομμένα σε φέτες, για να μη σοκάρουν τις κυρίες και κομπλάρουν τους άνδρες που επέλεξαν το εστιατόριο για να δειπνήσουν.
Το πιο φθηνό από όλα είναι αυτό του ταύρου, μόλις $30 το πιάτο και το πιο ακριβό και περιζήτητο το πέος της γαλάζιας φάλαινας που πωλείται 460 ευρώ η μερίδα, επειδή πιστεύουν ότι είναι πολύ αποτελεσματικό. Μία από τις σπεσιαλιτέ του καταστήματος είναι το επίμαχο σημείο ενός βούβαλου που σερβίρεται φλαμπέ. «Το μόριο της τίγρης αν το συνδυάσετε με κινεζικά βότανα, έχει πραγματικά το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα - πολύ καλύτερο από το Viagra», λέει ο Ζανγκ. Ο κινεζικός ενθουσιασμός για μαγειρεμένα μόρια ζώων έχει τις ρίζες του στις παραδοσιακές θεωρίες ιατρικής για την ενίσχυση της λίμπιντο, παρά την απόλυτη έλλειψη αποδείξεων για την ιδιότητά τους αυτή. Η σύγχρονη φαρμακευτική και οι αλλεπάλληλες απαγορεύσεις δεν έχουν σταματήσει τη ζήτηση. Οι φιλοζωικές οργανώσεις έχουν εξεγερθεί καθώς τα ζώα κινδυνεύουν με αφανισμό.
Δεν είναι μόνο οι Κινέζοι που πιστεύουν στην παραδοσιακή ιατρική. Σε ολόκληρη τη νοτιοανατολική Ασία, όπως π.χ. στο Βιετνάμ, με πληθυσμό 89 εκατομμύρια, θεωρούν ότι το κέρατο του ρινόκερου έχει οφέλη για την υγεία και ένα μεγάλο ποσοστό πιστεύει ότι θα μπορούσε να θεραπεύσει ακόμα και τον καρκίνο.
Οι σοβαροί επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική, έχουν αποστασιοποιηθεί ρητά από τις θεραπείες που βασίζονται σε ζώα. Τα πέη των ζώων, πρώτα απ’ όλα, δεν βελτιώνουν τη σεξουαλικότητα των ανδρών, λέει ο καθηγητής παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής Chen Shilin, κοσμήτορας του Ινστιτούτου Ανάπτυξης Φαρμακευτικών Φυτών της Κινεζικής Ακαδημίας Ιατρικών Επιστημών στο Πεκίνο. «Είναι απλώς μια παραδοσιακή θεραπεία», λέει. «Και η χρήση των οστών της τίγρης είναι τώρα απαρχαιωμένη». Όπως γίνεται αντιληπτό, η παραδοσιακή κινεζική ιατρική αποτελεί ένα πλήρες ιατρικό σύστημα με ξεχωριστούς κανόνες ανατομίας και φυσιολογίας, διάγνωσης και θεραπείας των διαφόρων νόσων, που αν το συγκρίνει κάποιος με τα σύγχρονα επιτεύγματα της ιατρικής, θα το θεωρήσει τουλάχιστον ξεπερασμένο.
Ωστόσο, η παραπληροφόρηση είναι σύνηθες φαινόμενο και η επίσημη πληροφόρηση είναι ανεπαρκής. Οι καταναλωτές είναι πραγματικά μπερδεμένοι, γι᾽ αυτό κατά τη γνώμη μου, πρέπει αφενός να προστατευτεί η άγρια πανίδα, αφού έχει αποδειχθεί ότι δεν προσφέρει αποτελεσματικά σε καμιά θεραπεία και αφετέρου να υπάρξει διαχωρισμός της παραδοσιακής ιατρικής, η οποία στηρίζεται σε βότανα, βεντούζες, βελονισμό κ.λπ. από την ιατρική επιστήμη, επειδή το πρώτο ζητούμενο είναι ο σεβασμός στη ζωή των ανθρώπων.
Ας μην εκπλησσόμαστε με αυτά που γράφω για τους Κινέζους και ας μην ξεχνάμε εμείς οι παλαιότεροι το νερό του Καματερού…
Ρώτησα κάποιον Κινέζο συνεργάτη για την παραδοσιακή ιατρική και μου απάντησε απερίφραστα: «είναι πολύ διαδεδομένη, αλλά όταν τα βρουν σκούρα στρέφονται όλοι στη μοντέρνα ιατρική». Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα και ο Μάο δεν την εμπιστευόταν: ο προσωπικός γιατρός του ο Li Zhi-Sui, έγραψε, «δημοσίως, ο πρόεδρος ήταν ο κύριος υποστηρικτής της παραδοσιακής ιατρικής, αλλά αρνήθηκε να τη χρησιμοποιήσει ο ίδιος».